Pierwsze lata wodociągów gdyńskich.
Historia zorganizowanego poboru i dystrybucji wody na terenie dzisiejszej Gdyni jest starsza od samego miasta. Już w 1912 r. na Oksywiu zainstalowano pompę z napędem wiatrakowym oraz rurociąg dostarczający wodę dla kilkudziesięciu zamieszkujących tam rodzin. Z początkiem XX wieku typowo rybacka wieś Gdynia zaczęła zmieniać swój charakter. Powstały pierwsze kąpieliska morskie i domy kuracyjne. Po odzyskaniu niepodległości Gdynia stała się niezwykle modnym kurortem. Wzrastający napływ letników oraz związane z tym kłopoty z zaopatrzeniem w wodę, skłoniły Pierwsze Towarzystwo Polskich Kąpieli Morskich do budowy niewielkiego zbiornika wody w rejonie Kamiennej Góry i Płyty Redłowskiej. Projekt techniczny opracowano pod koniec 1922 r., jednak dopiero dwa lata później nastąpiła jego praktyczna realizacja. W rejonie ulicy Ejsmonda wykonano odwiert studni, wybudowano przy niej stację pomp wraz ze zbiornikiem terenowym o pojemności około 60 m³. Ułożono też pierwsze kilkaset metrów wodociągów w rejonie pobliskich ulic.
1924-25 Gdynia, ul. Jana z Kolna
Niewielka stacja pomp i lokalny wodociąg w rejonie Kamiennej Góry nie mogły być podstawą sprawnego oraz wydajnego systemu wodociągowego i kanalizacyjnego. Dla celów budowlanych, a także bytowych wykonano szereg studni czerpalnych. Po uzyskaniu praw miejskich, władze samorządowe przystąpiły bardziej energicznie do budowy kolejnych odcinków sieci wodociągowej. Jesienią 1926 r. mistrz studniarski Ludwig Hoffmeister z Tczewa ułożył rurociąg wraz z hydrantem pożarowym w ciągu ulicy Dworcowej. Ostatecznym celem zakrojonych na ogromną skalę prac było stworzenie nowoczesnego systemu dla dynamicznie rozwijającego się miasta portowego, jakim stawała się Gdynia na przełomie lat 20. i 30. W 1928 r. miasto uzyskało środki i przystąpiło do forsownej budowy wodociągów i kanalizacji. Niestety szybkie tempo prac nie szło w parze z jakością ich realizacji. Dotyczyło to zwłaszcza kanalizacji sanitarnej. Wybrana do jej budowy poznańska firma „TRI” okazała się mało solidnym i kompetentnym wykonawcą. W kolejnych latach budowę kanalizacji sanitarnej opierano głównie na systemie gospodarczym, z wykorzystaniem pracowników sezonowych przydzielanych przez Ministerstwo Robót Publicznych. Znaczące przyspieszenie prac nastąpiło od lipca 1929 r. Głównym projektantem infrastruktury wodociągowej i sanitarnej został dr Karol Pomianowski, profesor Politechniki Warszawskiej, który opracował kompleksowy projekt zaopatrzenia Gdyni w wodę i odbioru ścieków. Został on zatwierdzony na szczeblu rządowym. Przewidywał pokrycie miasta siecią ulicznych wodociągów, kanałów sanitarnych i deszczowych. Zakładał odprowadzanie wód opadowych bezpośrednio do morza w postaci nie oczyszczonej, natomiast ścieki miały być kierowane do stacji oczyszczania. Ze względu na tarasowy charakter zabudowy Gdyni i zlokalizowanie poszczególnych dzielnic na różnych wysokościach n.p.m., kanalizacja sanitarna musiała spełniać ściśle określone w projekcie K. Pomianowskiego warunki. Po przeprowadzeniu szczegółowych badań hydrogeologicznych okazało się, że najlepszym miejscem grawitacyjnego spływu ścieków z większej części miasta jest rejon rybackiego molo Wilsona, przy dzisiejszej ulicy Hryniewickiego. Dla sprawnego odbioru ścieków sieć sanitarna została zaprojektowana w układzie rozdzielczym. Dzieliła się na dwa systemy: górny, odprowadzający ścieki z wyżej położonych części miasta naturalnym spadkiem wprost do stacji oczyszczania ścieków oraz system dolny, odprowadzający ścieki z terenów niżej położonych, głównie zlokalizowanych w rejonie portu. Ścieki z tego obszaru za pośrednictwem podziemnej przepompowni ścieków znajdującej się u zbiegu ulic Derdowskiego i Nadbrzeżnej (obok tzw. kolonii rybackiej) tłoczone były do głównego kolektora systemu górnego. Główny odcinek kolektora liczył ponad 1250 m. Został zbudowany monolitowo z betonu i wyłożony płytami kamionkowymi. Posiadał przekrój owalny 1200 x 800 mm. Biegł od oczyszczalni ścieków przy ul. Hryniewickiego, w ciągu ulicy Derdowskiego, przecinał ulicę Świętojańską i dalej do ulicy 10 Lutego.
1924-25 Gdynia, ul. Starowiejska
Miejska stacja oczyszczania ścieków była obiektem bardzo nowoczesnym, wyróżniającym ówczesną Gdynię spośród innych dużych polskich miast. Zaprojektowano i wykonano ją według najlepszych dostępnych wówczas rozwiązań technologicznych. Składała się z osadnika piasku, trzech komorowych studzien Imhoffa o głębokości 12,5 m, szesnastu basenów ociekowych oraz hali maszyn. Do budowy studzien wykorzystano ogromne skrzynie żelazobetonowe, używane do umocnień nabrzeży portowych. „Sercem” systemu były kotły, tzw. „montejusy”. Przegniłe osady z komór Imhoffa przenoszone były do kotłów, w których kompresorami wytworzona została próżnia. Po zamknięciu zasuw na ciągu ssącym i otwarciu na ciągu tłocznym, ścieki były usuwane z kotłów do basenów ociekowych za pomocą sprężonego powietrza, wytwarzanego przez drugą parę kompresorów. W basenach ociekowych następowało oddzielenie osadów stałych od cieczy ściekowej, która charakteryzowała się wysoką, jak na owe czasy, skutecznością usuwania zanieczyszczeń sięgającą 90% – 95%. Dużo gorzej wyglądała redukcja cząsteczek organicznych, wynosząca zaledwie 30-35%. Aby zminimalizować niekorzystny wpływ ścieków na stan wód Zatoki Gdańskiej, wylot kolektora ściekowego znajdował się w odległości 900 metrów od brzegu, na głębokości 9 metrów pod powierzchnią morza. Kolektor wykonany został z klepek dębowych owiniętych drutem miedzianym. Zastosowana konstrukcja stanowiła najlepsze i najbardziej odporne na działanie wody morskiej rozwiązanie.
Oddanie do użytku sieci sanitarnej miało miejsce 15 kwietnia 1930 r. Całkowite uruchomienie oczyszczalni nastąpiło dopiero 1 października 1930r. W ciągu kilku lat oprócz głównego kolektora wybudowano prawie 21 km kanałów sanitarnych z rur kamionkowych o średnicach 400, 300 i 250 mm i 5,9 km sieci kanalizacji deszczowej wykonanej z rur betonowych zbrojonych o średnicy od 1000 do 700 mm oraz z rur betonowych niezbrojonych o średnicach 600, 500 i 400 mm.
W zakresie budowy sieci wodociągowej rolę głównego wykonawcy powierzono gdyńskiej firmie „T. Grobelski i H. Czaplicki”. Pierwsza umowa z maja 1928 r. obejmowała wykonanie robót wodociągowych w 16 ulicach położonych w śródmieściu Gdyni. W celu zaopatrzenia miasta w wodę wykonano dwa ujęcia. Jedno w pobliżu portu (przy ulicy Jana z Kolna) w postaci trzech studni i stacji pomp o wydajności 2000 m³ na dobę oraz drugie ujęcie jednostudniowe na Oksywiu z własną stacją pomp oraz dwukomorowym zbiornikiem wodociągowym o pojemności około 1000 m³ posadowionym na rzędnej 71,4 m n.p.m., który wyróżniał się nietypową konstrukcją z cylindrycznie usytuowaną ścianką działową w jego wnętrzu. Układ wodociągowy dla Śródmieścia i najbliższych okolic przewidywał połączenie ujęcia przy ulicy Jana z Kolna z centralnym zbiornikiem wody zlokalizowanym przy dzisiejszej ulicy Tatrzańskiej. Zbiornik wykonany był z betonu i posadowiony na wysokości 72 m n.p.m. Składał się z dwóch komór o łącznej pojemności ok. 2500 m³. Ujęcie wody ze zbiornikiem łączyła magistrala o średnicy 300 mm biegnąca wzdłuż osi dzisiejszej ulicy Władysława IV. Śródmiejskie ulice Gdyni o zwartej zabudowie pokrywał pierścieniowy układ rur o średnicy od 150 mm do 200 mm. W głównych ciągach komunikacyjnych pokrytych asfaltem wykonano dwie równoległe nitki rurociągu po każdej stronie ulicy. Woda do wysoko położonych dzielnic Gdyni (Witomino, Pogórze i Redłowo) dostarczana była przy pomocy hydroforów podnoszących ciśnienie.
Oba gdyńskie ujęcia już w chwili budowy były przewidziane jako rozwiązanie tymczasowe. Ich wydajność była niewystarczająca dla potrzeb miasta, które jak planowano, w ciągu kilku lat miało osiągnąć liczbę około 100 tysięcy mieszkańców. Podjęte poszukiwania terenów wodonośnych koncentrowały się w rejonie Chyloni oraz Rumi, gdzie w 1934 r. powstało nowoczesne i bardzo wydajne główne lewarowe ujęcie wody dla Gdyni. Budynek stacji pomp wyposażony był w dwie pompy, trzy odżelaziacze, mieszacz wodno – powietrzny, dmuchawę, sprężarkę, układ wewnętrznych rurociągów, urządzenia pomiarowe, stację transformatorową i suwnicę o nośności 15 ton. Wybudowano także lewar wschodni z rur żeliwnych o średnicy od 350 mm do 500 mm i długości 1100 m, do którego dołączono 4 studnie artezyjskie. W 1937 r. rozpoczęto budowę przy ulicy Redłowskiej, na rzędnej 52 m n.p.m., automatycznej stacji hydroforowej. Była to żelbetowa budowla podziemna. W jego wnętrzu znajdowała się hala pomp wraz z przyległym do niej zbiornikiem o pojemności 18,5 m³. Zasilanie zbiornika z sieci miejskiej odbywało się rurociągiem o średnicy 200 mm zakończonym zaworem pływakowym, umożliwiającym regulację stanu napełnienia. W hali maszyn firma F. Eberhardt z Bydgoszczy zamontowała dwa zbiorniki hydroforowe, dwie pompy oraz sprężarkę tłokową.
Sieć wodociągową uruchomiono 5 lutego 1930 r. Początkowo do systemu podłączono zaledwie 250 budynków, głównie w centrum miasta. W pierwszym okresie eksploatacji dobowy pobór wody wynosił średnio 600 – 1000 m³.
1 kwietnia 1930 r. komisaryczny Zarząd Miejski powołał do życia Zakład Wodociągów i Kanalizacji miasta Gdyni. Posiadał on odrębną administrację, fundusze, rachunkowość i budżet. Miał zagwarantowaną wyłączność działania w granicach miasta Gdyni. Do jego podstawowych zadań należała budowa urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków. Pierwszym dyrektorem został inż. Mieczysław Michalski. Wraz z rozwojem miasta następowała rozbudowa infrastruktury wodociągowej i sanitarnej. Oddawano do użytku kolejne odcinki sieci, hydrofornie i stacje pomp. Systematycznie rosło zapotrzebowanie na wodę oraz odprowadzanie ścieków. O ile w pierwszym roku budżetowym (1930/31) całkowita produkcja wody wyniosła niewiele ponad 210 000 m³, o tyle w ostatnim pełnym roku rozrachunkowym (1938/39) wzrosła do ilości przekraczającej 1 700 000 m³. W zakresie odbioru ścieków wzrost był równie dynamiczny. Pierwszy rok zamknął się liczbą niespełna 65 500 m³, zaś ostatni ilością przekraczającą 850 000 m³. Łączna długość sieci wodociągowej w 1939 r. wynosiła ok. 118 km. Z przytoczonych powyżej liczb wyraźnie widać skokowy wzrost świadczonych usług. Z całą pewnością działalność przedwojennych gdyńskich wodociągów dobrze zapisała się w pamięci ówczesnych mieszkańców. Korzystanie z wody z kranu, zamiast ze studni ulicznej oraz możliwość odprowadzenia ścieków do kanalizacji miejskiej, znacząco podniosło komfort życia.
Pierwsze dziesięciolecie istnienia Zakładu Wodociągów i Kanalizacji miasta Gdyni pozwoliło stworzyć nowoczesny system wodociągowy i kanalizacyjny na miarę potrzeb i ambicji młodego miasta i portu – polskiego „okna na świat”. Nie żałowano środków na zakup najlepszych dostępnych maszyn, urządzeń i instalacji. Warto podkreślić fachowość budowniczych wodociągów gdyńskich i trwałość ich dzieła. Znaczne odcinki sieci wodociągowych i sanitarnych sprzed blisko 80 lat są do dziś w użytkowaniu i nadal funkcjonują bezawaryjnie. Oczyszczalnia ścieków po ponad 30. latach eksploatacji zniknęła na początku lat 60. Dziś na jej miejscu trwa budowa wieżowców Sea Towers, zaś oczyszczaniem ścieków, nie tylko dla samej Gdyni, lecz także dla kilku sąsiednich miast i gmin zajmuje się systematycznie modernizowana Grupowa Oczyszczalnia Ścieków „Dębogórze”.
Dzisiejsze Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gdyni jest bezpośrednim spadkobiercą Zakładu Wodociągów i Kanalizacji i nie zapomina o swojej historii.
